Zambia is anders

Ik wil beginnen met iedereen hartelijk dank te zeggen voor de goede wensen voor mijn verjaardag. Ik heb een leuke dag gehad en zet ook wel een foto ervan hier bij op mijn website. Van Father Msipu heb ik een Zambiaans shirt gekregen met veel goud erin en nu ben ik “Bambo (=Father) Leon.
Nadat het vorige stukje wel lang op zich had laten wachten nu maar wat vlugger een verhaal. En wel wat ik tegengekomen ben in 4 maanden in Zambia aan opmerkelijke, tegenstrijdige en leuke kenmerken van dit land en zijn bewoners:

- De begroeting is formeel: altijd “How are you? I am fine, how are you?” desnoods 5 keer op een dag met dezelfde persoon. Kinderen leren dit ook op heel jonge leeftijd en roepen dat op grote afstand naar je. Als je antwoord geeft blijven ze dit roepen omdat ze eigenlijk geen idee hebben wat ze zeggen. Je moet bij de begroeting natuurlijk ook een hand geven op Zambiaanse manier, zie een van mijn eerste stukjes. Als je hun kunt begroeten in hun eigen taal (Nyanja hier) blijven ze dat prachtig vinden. Dus voor bezoekers die meer willen dan alleen naar het wildpark: koop de Bradt gids over Zambia (toch verplichte lectuur)en leer de begroeting uit je hoofd.
- Er zijn wel meer zaken hier tamelijk formeel, waarschijnlijk toch nog de Engelse invloed, zie ook :Engels is de officiële taal, er wordt links auto gereden, er zijn veel supporters van Engelse voetbalclubs. Dat formele zie je vooral aan de kleding: heren dragen altijd een lange broek en vaak een overhemd met lange mouwen. Dit geldt ook voor grotere jongens en voor de hele kleine als ze ergens naar toegaan (de kerk of zo). Als je iemand op straat ziet in shorts is het een mzungu (witte). Dames dragen lange rokken of een lange broek, met bij oudere vrouwen daar een chitenge (omslagdoek) over heen. Die chitenges zijn vaak prachtig, bijvoorbeeld in de clubkleuren van jouw kerk of organisatie. De kinderen gaan allemaal naar school in uniformen van de betreffende school.
- Zambianen zijn eigenlijk behoorlijk preuts: je ziet geen bloot op straat bij reclames, ik heb nog nergens buiten ondergoed aan de waslijn zien hangen. Jongens en meisjes lopen niet hand in hand over straat en oudere mensen al helemaal niet gearmd of zo. Daarentegen zijn er wel veel Afrikaanse MTV’s op DSTV (satelliet TV) met schaars geklede dames waar ze graag naar kijken, ook de Fathers van het bisdom.
- Maar op straat geen korte rokken want mannen worden vooral aangetrokken door dijen en billen. De lange rokken en broeken zijn wel vaak strak bij meisjes en jonge vrouwen ( moeten die billen dus toch goed te zien zijn?). Ik heb hier verteld over de sauna en dat je daar bloot bent, mannen en vrouwen samen. Mensen staren je dan eerst ongelovig aan en beginnen dan heel hard te giechelen. Dat doen dames en meisjes overigens ook al als ik in zwembroek mijn was buiten sta te doen.
- Mannen worden dus niet zo aangetrokken door borsten. Dat komt waarschijnlijk ook doordat je die voortdurend ziet. Jonge moeders geven hun kinderen namelijk overal de borst, op straat, in de kerk, maar ook op feestjes. Als je met een moeder van een dreumesje staat te praten en de dreumes wordt wat hangerig: hup borst eruit en drinken maar. Ondertussen blijven ze gewoon met je doorpraten. Na de moedermelk komen overigens de zakjes chips voor de kleintjes. Als ze wat ouder zijn en vervelend of juist om ze te belonen krijgen ze hele kleine zakjes chips. Of die daar speciaal voor gemaakt worden weet ik eigenlijk niet maar je kunt ze in veel smaken in de Shoprite krijgen.
- Zambianen eten twee keer per dag warm (dit geldt natuurlijk alleen voor die Zambianen die genoeg te eten hebben). ’s Middags is het altijd nshima (dikke maïspap) met relish (groente) en meestal kip. ’s Avonds is het vergelijkbaar maar wat uitgebreider, rijst erbij, soms wat salade en vis of vlees. Je moet nshima eten want daar wordt je sterk van, roept iedereen .Daarom heeft iedereen zijn stukje land met maïs (zie foto). Elke week eet ik een keer bij de Fathers, dan eet ik ook altijd wat nshima. Met genoeg relish en wat saus erdoor is het best te eten.
- Zambianen rijden door de bank genomen slecht auto. Bovendien wordt er veel auto gereden na consumptie van alcohol. Ik heb al veel ernstige ongelukken gezien( grote trucks helemaal in elkaar op weg naar Lusaka) en de Fathers hebben vorig jaar 7 auto’s (MPV’s, 4X4’s) in de prak gereden. Vooral ’s avonds autorijden is gevaarlijk, er is geen straatverlichting en de verlichting van de meeste auto’s deugt niet. Maar ze blijven gewoon 130 km rijden op een tweebaansweg met fietsers en voetgangers erlangs. Als compensatie knipperen ze bij tegenliggers met de richtingaanwijzer aan de binnenkant zodat je tenminste ziet wat de dichtstbijzijnde kant van de tegemoetkomende auto is. Verder moet je toeteren als je als automobilist fietsers voor je op de weg ziet (geeft overigens vaak averechts effect). Bij het enige stoplicht in de stad wacht ik altijd een paar seconden als het op groen gesprongen is, er komen er altijd wel een paar door rood.
- Als er iemand overleden is rouwt de hele buurt en de hele familie (ook ver weg wonend) mee. Als er een weg loopt langs de buurt waar iemand is overleden leggen ze takken met bladeren op de weg om dat te markeren. Fietsers worden geacht af te stappen en dat stuk te lopen, auto’s mogen er langzaam omheen rijden.
- De avond voor de echte begrafenis slapen mensen zo veel mogelijk in en bij het huis van de overledene. Bij overleden Fathers en Sisters (een meegemaakt, Sister die op 42 jarige leeftijd overleed aan iets wat op leukemie leek, naar ze me vertelden) slaapt de hele parochie in de kerk.
- De begrafenisstoet bestaat vooral uit vrachtwagens. Op de eerste truck staat de kist van de overledene, meestal omringd door zingende vrouwen. Daarachter komt eerst een truck met mannen en dan de rest (trucks en soms wat gewone auto’s). Ik zie toch elke week wel een paar begrafenisstoeten langskomen op de weg naar St. Anne’s omdat de begraafplaats daar schuin achter is.
- De Kerstnachtdienst was overigens een feest: begon om 19.30 uur en duurde tot na 23 uur. Ondanks dat het in het Nyanja was heb ik me geen moment verveeld. Het eerste uur werd het hele Kerstverhaal nagespeeld door jongens en meisjes van rond de 20 (ik bleek toevallig naast de Engel te zitten). Er werden veel grappen gemaakt in het spel want de kerk bulderde regelmatig van het lachen. Veel applaus toen Maria een echt heel klein baby’tje in de armen gelegd kreeg. Daarna een dienst met heel veel zingen en dansen. Het laatste kwartier stond iedereen te dansen inclusief de Fathers op het altaar. Het was overigens leuk om ze nu in functie te zien.

Ik vind het interessant om die aparte kenmerken en gebruiken van zo’n ander land en de mensen te zien. Als Zambianen in Nederland zouden komen werken kunnen ze vast en zeker een vergelijkbaar lijstje (met wel andere eigenaardigheden) opschrijven. Dat te zien en met ze over te praten maakt het leuk om in Zambia te werken en te wonen.

Hartelijke groeten,

Leon