Eindsprintje?

Vandaag zag ik op mijn weblog dat het nog 100 dagen is voor ik terugkom in Nederland. Terwijl bij regeringsleiders de eerste 100 dagen meestal leiden tot bespiegelingen respectievelijk beoordelingen wat er van de verwachtingen uit is gekomen zullen voor mij deze laatste 100 dagen belangrijk worden voor mijn gevoel bij weggaan uit Zambia.
Oorzaak hiervan zijn de slechte vooruitzichten voor 2011 voor “mijn” ziekenhuizen en de Home Based Care. Ik zal proberen uit te leggen wat er aan de hand is en dat ook te plaatsen in een wat breder perspectief van de discussie over ontwikkelingshulp (die in de hele Westerse wereld aan de gang is ). Voor de duidelijkheid: dit zijn mijn opvattingen en niet die van het bisdom of van VSO.

Zoals ik al eerder verteld heb is er een jaar of twee geleden een groot bedrag verdwenen op het Ministerie van Gezondheidszorg. Dit was geld van Europese landen met name van Nederland en Zweden. De Europese landen hebben terecht direct alle hulp aan het ministerie stopgezet en vervolgens een governance plan opgesteld. Dat plan bevat een aantal stappen, van oppakken van de schuldigen tot doorlichting van alle instanties die zich met ontwikkelingsgeld voor de gezondheidszorg in Zambia bezighouden. Aan de hand van de voortgang van dit plan zullen de Europese landen de financiering weer stap voor stap hervatten. Jullie begrijpen natuurlijk al dat dit niet opschiet: voor zover bekend lopen de grootste boeven nog steeds vrij rond, zijn alleen de kleinere vissen opgepakt. En met dat accountancy rapport is pas een paar maanden geleden begonnen. Bovendien is er een rapport uitgekomen van de accountants van Global Fund dat ook nog eens aantoonde hoeveel geld er van hen niet goed besteed was respectievelijk gewoon verdwenen op dit Ministerie en op het Ministerie van Financiën. Op basis van dit rapport heeft Global Fund (en ook andere donoren) besloten te stoppen met financiering van gezondheidszorg via het Ministerie. Gevolg is dat het Ministerie een schreeuwend tekort aan geld heeft, niet gek als meer dan 60 % van je budget van donoren afkomstig is. Ze kunnen dus de districten niet de afgesproken budgetten geven en hebben zo nu en dan ook geen geld om medicijnen te kopen (bij voorbeeld antimalaria middelen en ARV’s, die door de overheid worden verstrekt).
Dit heeft afgelopen jaar al tot forse problemen geleid voor alle ziekenhuizen, ook voor die van het bisdom. Maar dat zal volgend jaar alleen maar erger worden omdat dan het programma waarmee Cordaid de ziekenhuizen in 6 bisdommen steunde zal stoppen. Via dit Pay for Performance program krijgen ziekenhuizen een vast bedrag per jaar dat ze maximaal kunnen verdubbelen op basis van een aantal indicatoren. Dit programma heeft de afgelopen jaar de ziekenhuizen gered. Ik zal als voorbeeld de situatie van Muzeyi, het kleinste ziekenhuis, beschrijven. Het jaarbudget van Muzeyi, gebaseerd op een door het District goedgekeurd Action Plan, is ongeveer 250 M. Kwacha (zo’n kleine 40.000 euro). Van dit bedrag kwam via het P4P programma van Cordaid bijna 100 M. Kwacha binnen, het district moet dus voor de overige 150 M. zorgen. In het eerste half jaar van 2010 heeft Muzeyi 1,5 M gekregen in plaats van de 75 M. volgens het Action Plan. De laatste maanden krijgen ze zo’n 2 M. per maand. Bij de andere ziekenhuizen is het iets beter maar ze krijgen toch niet meer dan 10 tot 20 % van het afgesproken bedrag, behalve Minga dat ongeveer 50 % krijgt, waarschijnlijk omdat ze een Level 1 Hospital zijn. Als het Cordaid programma stopt blijft er dus bijna niks meer over. Twee van de sisters-in-charge hebben dan ook al gezegd dat ze dan mogelijk het ziekenhuis zullen moeten sluiten.
Om te proberen dit zwarte scenario te voorkomen hebben we nu ons zwaarste wapen ingezet: de bisschop. Op zijn verzoek heb ik hem een brief geschreven met deze feiten. Deze brief heeft hij doorgestuurd met een begeleidende brief naar de Provincial Medical Officer (die is overigens prima) en hij heeft dit allemaal meegenomen naar Lusaka. Ik heb nog niet gehoord wat de reacties geweest zijn want de bisschop zit nu in Rome omdat de aartsbisschop van Lusaka Mgr. Mazombwe tot kardinaal is benoemd. Als hij eind van de week terug is hoop ik meer te horen.
Over de HBC kan ik korter zijn: na het stoppen van het grote CRS programma in begin 2010 hebben we nog steeds geen nieuwe grote sponsor gevonden. We hebben nu wel een kleiner programma gesponsord door CHAZ en dat gaat goed, zojuist geld voor drie kwartalen gekregen na rapportage over het eerste kwartaal. Maar het nieuwe grote programma voor de Oostelijke Provincie is door USAID gegeven aan een consortium van 7 NGO’s die allemaal apart in hun eigen districten werken zodat we niet met één organisatie kunnen praten maar voor elk district een aparte aanvraag moeten gaan doen. Bovendien zijn de meeste organisaties, 6 maanden na toekenning van het geld, nog niet zo ver dat ze met ons een programma kunnen opstellen en financieren. Duurt nog een maand of twee.
Dus zowel voor de ziekenhuizen als voor de HBC moet er de komende maanden nog even stevig aan getrokken worden opdat 2011 niet een rampzalig jaar wordt.

Nu het bredere perspectief: in alle landen wordt gediscussieerd over het nut van ontwikkelingshulp. En in deze economische crisis is ontwikkelingshulp een makkelijk doelwit voor bezuinigingen. De meningen zijn sterk verdeeld. Moderne ontwikkelingshulp gaat over capacitybuilding, landen en organisaties helpen om te leren hun eigen problemen op te lossen. Maar mevrouw Moyo, een Afrikaanse econome, vindt dat het beste wat westerse landen zouden kunnen doen is de ontwikkelingshulp direct helemaal stoppen zodat Afrikaanse landen eindelijk hun zaakjes echt zelf moeten gaan regelen. Op de website van de Volkskrant zag ik een opinie stuk met een wat genuanceerder standpunt: vooral de institutionele zaken helpen opbouwen (rechtspraak, belastingen) en natuurlijk noodhulp bij grote rampen (denk aan Haïti).
Ik vind dat we inderdaad de Afrikaanse landen moeten helpen om te leren hun eigen land goed te organiseren en te besturen. En corruptiebestrijding is daar natuurlijk een van de belangrijkste onderdelen van. Maar ik zie hier met eigen ogen wat de gevolgen zijn als dat betekent dat we stoppen met hulp aan bij voorbeeld gezondheidszorg: in de verzorgingsgebieden van mijn ziekenhuizen gaan mensen onnodig dood aan gemakkelijk te behandelen ziekten als malaria omdat die mensen geen geld hebben om naar de ziekenhuizen te komen, de ziekenhuizen geen geld hebben om naar de dorpen te gaan en er soms ook geen geneesmiddelen zijn om ziekten als malaria te genezen. Dat is dus de prijs die we betalen als landen hardhandig moeten leren orde op zaken te stellen.

Hoe het wel moet: eerlijk gezegd, ik weet het niet. En ik weet het steeds minder hoe langer ik hier ben en zie wat er gebeurt. Ik kwam hier met de gedachte van “Sharing skills, changing lives”, het motto van VSO, wat ik nog steeds prachtig vind en wat ik ook probeer te doen (en dat lukt ook wel, zie het management development program voor de ziekenhuizen). Maar skills sharen met een ziekenhuis dat gesloten gaat worden helpt natuurlijk niet. En van dichtbij meemaken hoeveel mensen er doodgaan aan malaria en andere makkelijk te behandelen ziekten, daar word je niet vrolijker van.
Dus toch maar dat eindsprintje…

Hartelijke groeten uit een nu nat Zambia, gisteren de eerste onweersbui met bijbehorende powercuts,

Leon.

PS: als compensatie voor dit weer lange en serieuze verhaal nog wat romantische plaatjes.