Bezoek aan HBC en ziekenhuizen

De afgelopen twee weken heb ik gereisd door het bisdom van Chipata om mijn eerste bezoek te brengen aan een aantal parochies met Home Based Care (HBC=thuiszorg) en de ziekenhuizen van het bisdom. Ik reisde met Howard, de Monitoring and Evaluation Officer van de HBC, op zijn maandelijkse bezoek naar alle sites die door CRS (Catholic Relief Services) gesponsord worden. Lameck was onze chauffeur voor deze reis in een grote 4X4.
De eerste week was richting het noorden met als verste plaats Chama, zo’n 350 km van Chipata. De reis ernaartoe was al een belevenis met de eerste 80 km een prachtige weg, gevolgd door 100 km met de slechtste weg die ik tot nu toe tegen ben gekomen (gaten tot een halve meter diep, meer naast de weg dan op de weg gereden) en daarna nog 160 km redelijke dirtroad met prachtige uitzichten. Vandaar zijn we in etappes via Kanyanga, Lundazi en Lumezi terug naar Chipata gekomen.
De tweede week was richting het zuiden via de grote weg naar Lusaka met steeds uitstapjes via zandpaden het binnenland in naar kleine plaatsjes met HBC sites als Mphangwe, Mbwini en naar de twee ziekenhuizen, St. Francis in Katete en Minga. Het verste was hier Minga op zo’n 250 km van Chipata.

Home Based Care
De HBC wordt gegeven vanuit de parochies van het bisdom door groepen vrijwilligers die caregivers genoemd worden. Zij kiezen uit hun midden een site coördinator die drie jaar aanblijft. Naast de site coördinator is er ook nog een care supporter, meestal een verpleegkundige, die speciaal belast is met het uitdelen van medicijnen zoals pijnstillers. De activiteiten van de caregivers zijn het bezoeken van cliënten (gemiddeld tussen de 5 en 10) voor het brengen van geneesmiddelen en soms eten en het geven van morele steun. Hiervoor hebben ongeveer de helft van de caregivers vorig jaar van de sponsor CRS een fiets gekregen. Ze fietsen over de zandpaden en dirtroads soms meer dan 100 km om hun cliënten te bezoeken. Het verste was in Chama waar de noordgrens van de parochie 160 km weg is. Dit transport is tegelijkertijd het grootste probleem want niet alle caregivers hebben een fiets en ze kunnen er niet altijd mee naar hun cliënten, in de regentijd is dit natuurlijk niet te doen. De meeste caregivers proberen hun cliënten eenmaal per week te bezoeken en ze maken er rapporten van die via de site coördinator naar het HBC kantoor gaan. Elke site heeft ook nog een aantal supportive groups, dit zijn groepen van HIV+ mensen die elkaar proberen te steunen. Ze doen dit op velerlei wijze door muziek, dans, drama maar ook door het samen werken op het land om eigen maïs te verbouwen (voor de nsjima) of kippen te fokken. Hiermee proberen ze voor hun levensonderhoud te zorgen want er is eigenlijk geen ondersteuning voor het geven van eten. Dit is de tweede grote klacht want de mensen met HIV blijven wel door de ARV’s leven maar daar hebben ze eigenlijk krachtig voedsel bij nodig.
Voor ons is het grootste probleem dat de sponsoring door CRS eind dit jaar afloopt (in heel Zambia overigens) en dat er nog geen nieuwe sponsor gevonden is. We gaan proberen meer nadruk te leggen op het werk voor en door de cliënten. Want door ze voor hun eigen onderhoud te laten zorgen sla je twee vliegen in een klap: ze werken en ze hebben eten. Maar daar hebben ze wel een eerste steuntje in de rug voor nodig om bij voorbeeld kunstmest en zaad of cement voor het bouwen van een kippenhok te kunnen kopen.

De Ziekenhuizen
Het bisdom Chipata is betrokken bij 5 ziekenhuizen, 4 kleinere en een voor Zambiaanse begrippen heel groot. In Zambia begint de gezondheidszorg zo dicht mogelijk bij de mensen in de vele kleine dorpen met heel kleine gezondheidsposten, vaak bediend op outreach basis vanuit de grotere Rural Health Care Centers. In deze Centers worden patiënten opgenomen ter observatie, kunnen de meest voorkomende ziektes als malaria, TB en HIV gediagnosticeerd worden met een heel klein laboratorium, en worden er geneesmiddelen uitgedeeld, vooral op de meestal relatief grote polikliniek. Ook komen er veel zwangere vrouwen naar deze centra voor prenataal onderzoek en om te bevallen. Er wordt aan Moeder– en Kindzorg gedaan, speciaal ook bij ondervoede kinderen. Het Muzeyi Rural Health Center is zo’n center.
Een stap hoger zijn de Zonal Health Centers, die meestal iets meer mogelijkheden voor diagnostiek en behandeling hebben, maar waar net als in de kleinere centra geen dokters werken. De hoogst opgeleide mensen zijn de Clinical Officers die 3 jaar medische opleiding hebben genoten. Verder werken hier gediplomeerde en ongediplomeerde verpleegkundigen, verloskundigen en veel vrijwilligers. Het Kanyanga Zonal Health Center is zo’n center en het Lumezi is dat nog, maar wil heel graag een Level 1 hospital worden.
Het eerste niveau waar “ echte” dokters (vaak maar 1 of 2!)werken zijn de Level 1 ziekenhuizen. Daar kunnen ze dus ook opereren, hebben een Röntgen faciliteit en meer geneesmiddelen etc. Deze ziekenhuizen hebben ook veel meer bedden en krijgen patiënten verwezen uit de Health Care Centers. Het Minga hospital is een Level 1 hospital. Het niveau daarboven zijn Level 2 ziekenhuizen waarvan er in de Eastern Province maar twee zijn, waaronder het St. Francis Hospital. Dat wordt samen door het Katholieke en Anglicaanse bisdom bestuurd. Dit lijkt veel op een Europees ziekenhuis wat betreft bemensing met medisch specialisten en activiteiten maar natuurlijk wel met Zambiaanse middelen. Daarboven zijn er nog twee nationale, universitaire ziekenhuizen.

De grootste problemen van alle centra zijn het krijgen en houden van staf omdat die niet graag in rurale omgeving werken. Het acute probleem dit jaar is dat ze allemaal veel minder geld van de overheid hebben gekregen dan verwacht en beloofd door problemen met geld op het Ministerie van Gezondheidszorg.

Nog een paar opmerkelijke zaken deze weken:
- Ik kan al in het Nyanja en het Tumbuka mensen begroeten wat meestal tot grote hilariteit leidt
- Ook herhaaldelijk Zambiaanse lunch gekregen dwz nsjima met groente en kip of vis met je handen eten
- tegelijk met ons was de president in Chama en Lundazi (geheel toevallig) wat veel drukte opleverde
- wij kregen een drama over HIV counseling van de supportive group in Lundazi, heel levensecht en enthousiast gespeeld
- ik kreeg daar ook een Tumbuka naam en heet nu Mr. Zimba
- indrukwekkend was het bezoek aan twee supportive groups, diep in het rurale gebied bij Mphangwe, waar zo’n 25 HIV+ mensen vertelden hoe ze positief proberen te leven
- Lumezi zit al twee jaar te wachten op een dokter die kan en mag opereren zodat ze hun prachtige nieuwbouw OK en Röntgen in gebruik kunnen nemen en Level 1 hospital worden
- Kanyanga zit al twee jaar te wachten op de beloofde elektriciteit, nu is er alleen zonne-energie
- het St. Francis zit vooral op Zambiaanse dokters te wachten maar de stagemogelijkheden voor Europese en Australische dokters en studenten zijn voor volgend jaar al volgeboekt
- in Mbwindi kregen we een ontbijt met, naast de gebruikelijke witte boterhammen met zelfgemaakte pindakaas en jam, oliebollen als lekkernij (heten hier frittas)
-
Over hoe de gezondheidszorg hier georganiseerd en gefinancierd wordt, wat de rol van het bisdom is en wat ik hier kan en mag gaan doen graag een volgende keer.
Hartelijke groeten,
Leon